Deze zomer las ik het laatste deel van de serie Napolitaanse romans van Elena Ferrante. Deze schrijfster is volgens Time Magazine een van de honderd meest invloedrijke mensen in de wereld. Niet gek als je bedenkt dat niemand weet wie deze Italiaanse schrijfster is, want ze schrijft onder een pseudoniem. Haar boeken zijn enorme bestsellers en zijn zelfs als serie op televisie vertoond. Ook ik ben een grote fan, want de manier waarop zij de sfeer van een tijd en plaats in haar romans beschrijft, vind ik razend knap. Ik heb veel geleerd van de manier waarop ze de tijd laat verstrijken in haar roman zonder de aandacht van de lezer te laten verslappen.

Verstrijken van de tijd
In het eerste deel van de serie moest ik erg wennen aan de schrijfstijl. Het tweede deel vond ik meteen geweldig en toen wilde ik natuurlijk ook het derde deel lezen. Het vierde deel las ik in de zomervakantie van 2019. Toen pas viel me op hoe knap Ferrante omgaat met de tijdsprongen in haar romans en hoe vloeiend ze daarbij de aandacht van de lezers vasthoudt. Ik weet niet waar me dat niet eerder is opgevallen. Misschien doordat ik deze zomer zelf erg worstelde met het verstrijken van tijd in een verhaal. Ferrante is daar in ieder geval een meester in. Met een paar zinnen zet ze me midden in het verhaal en maakt ze me nieuwsgierig naar het verdere verloop. Een voorbeeld:

‘De eerste koude douche kreeg ik eind 1978, natuurlijk van Lila. Dat gebeurde na een reeks onaangename gebeurtenissen die half oktober was begonnen toen Pietro op de terugweg werd aangevallen door een stel jongens…’

Ogenschijnlijk twee eenvoudige zinnen, maar als je er goed naar kijkt heel slim gedaan. De eerste zin geeft aan waar we onszelf in de tijd bevinden en kondigt een (onaangename) wending in het verhaal aan. De tweede zin vertelt ons dat er een aantal voor het verhaal belangrijke gebeurtenissen volgen en introduceert de eerste gebeurtenis, namelijk de aanval op Pietro. Het is ons duidelijk waar we zijn in het verhaal en Ferrante heeft ons nieuwsgierig gemaakt naar wat er allemaal gaat gebeuren. Nu kan ze op haar gemak de gebeurtenissen beschrijven zonder dat ze bang hoeft te zijn dat ze onze aandacht verliest. We willen immers allemaal weten hoe dit afloopt!

Een ander voorbeeld:

‘Wat enkele weken later gebeurde, was beslissend voor mijn keuze.’

Ha! Als ik dit lees, zit ik op het puntje van mijn stoel! Wat gaat er gebeuren? En welke keuze maakt de hoofdpersoon? Dat wil ik allemaal graag weten, dus ik peins er niet over om het boek op dit punt dicht te slaan voor ik weet wat die beslissende gebeurtenis is. Ferrante weet dat ze mijn aandacht heeft, dus ze neemt de tijd om de scène zorgvuldig neer te zetten, de sfeer te beschrijven en de gedachten en gevoelens van haar personage naar voren te brengen. Ondertussen wacht ik met spanning af welke wending het verhaal gaat nemen!

Nog één voorbeeld dan:

‘Toen deden zich in mijn toch al ingewikkelde leven gelijktijdig twee totaal onverwachte dingen voor.’

Ik ben dol op onverwachte dingen die zich voordoen in een verhaal. Wie niet? Ik wacht nog even met het uitknippen van het licht en lees gewoon nog een hoofdstuk!

Repeterende gebeurtenissen
Iets anders waar ik Ferrante om bewonder is de manier waarop ze omgaat met repeterende gebeurtenissen. Ik bedoel dan vooral gebeurtenissen die op zichzelf weinig belangrijk zijn, maar juist doordat ze zichzelf in allerlei variaties herhalen van belang zijn voor het verhaal. Denk aan een huwelijk dat scheurtjes vertoont voordat het tot een breuk komt. Of misschien wil ik laten zien dat een personage over doorzettingsvermogen beschikt. Dat werkt vaak het beste door een paar gebeurtenissen te beschrijven waaruit dit blijkt, maar ik wil niet in herhaling vallen en ik wil ook niet teveel de aandacht vestigen op de gebeurtenissen zelf. Het gaat immers om wat ik ermee wil zeggen.

In een van mijn schrijfboeken las ik dat je schrijven moet vergelijken met fotograferen of schilderen. Als je een bomenrij fotografeert, dan is de eerste boom heel gedetailleerd zichtbaar. Naarmate je verder de laan in kijkt, worden de bomen kleiner en vager. Een schilder zal de eerste bomen mooi in beeld brengen en tekent de bomen daarachter steeds vager tot er alleen nog de silhouetten van over zijn. Daarmee creëert hij de illusie van een laan. Doordat de eerste bomen zo scherp zijn weergegeven, heb je het idee dat je de hele laan perfect kunt zien. Zo is het ook met schrijven en Ferrante past dat trucje heel knap toe.

Een voorbeeld:

‘Als ik op reis moest, liet ik de meisjes bij mijn schoonzusje, maar ik merkte algauw dat het eigenlijk Franco was die voor hen zorgde.’

Na deze zin beschrijft Ferrante één zo’n oppasdag gedetailleerd. Ze vertelt ons wat Franco dan allemaal met de meisjes ondernam. Maar door die eerste zin weten we al dat dit niet om een enkele dag gaat, maar dat dit een terugkerend ritueel is en vormt zich in ons hoofd een aaneenschakeling van oppasdagen waarop Franco met de meisjes pannenkoeken bakt, gaat wandelen in het park en ze verhaaltjes voorleest op de bank. Zonder dat Ferrante het ons hoeft te vertellen, wordt ons duidelijk dat Franco een band opbouwt met de meisjes en voor de hoofdpersoon een belangrijke persoon is.

Een ander voorbeeld:

‘Na die dag keerde ik vaak terug naar de wijk, vooral als Pietro bij zijn dochters kwam logeren.’

Deze zin is de opmaat voor een beschrijving van wat hoofdpersoon Elena ondernam op de dagen waarop Pietro bij zijn dochters kwam logeren. Ook nu weten we door die eerste zin dat het niet om die ene dag gaat, maar om een herhalend ritueel. Juist door die herhaling krijgt Elena een steeds sterkere binding met de wijk waar ze is opgegroeid en die ze zo haat.

Hoewel ik aan het begin van de serie dus erg moest wennen aan de schrijfstijl van Ferrante, heeft het verhaal juist door dat trage, melancholische ritme iets hypnotiserend. Helaas voor mij ben ik aan het einde gekomen van het laatste deel en rest mij niets anders dan de hele serie opnieuw te lezen. Misschien moet ik toch eens kijken wat ze nog meer heeft geschreven.

Bron foto's: www.elenaferrante.com